Sự cần thiết của AI trong Giáo dục nghề nghiệp

  Hiện nay, AI đang tạo ra những thay đổi sâu sắc trong phương thức làm việc của giáo viên và tăng cường tính tương tác trong học tập, giúp giảm khối lượng công việc cho giáo viên và nâng cao hiệu quả giáo dục. Tuy nhiên, việc chỉ sử dụng các nền tảng AI thương mại như ChatGPT là chưa đủ để đáp ứng nhu cầu đổi mới và tự chủ công nghệ của Việt Nam. Thay vào đó, việc làm chủ nền tảng xây dựng ứng dụng AI, đặc biệt là AI Agent, mang lại lợi thế vượt trội.

  Những lợi ích của việc tự xây dựng ứng dụng AI so với việc chỉ sử dụng các nền tảng sẵn có bao gồm: 

• Tùy chỉnh giải pháp theo nhu cầu: Học sinh, sinh viên có thể tạo ra các công cụ AI được thiết kế riêng cho các ngành nghề cụ thể, như hệ thống giám sát cây trồng và dự báo năng suất trong nông nghiệp công nghệ cao, hoặc các ứng dụng kiểm soát chất lượng sản phẩm trong điện - điện tử.
• Hiểu biết sâu sắc và kỹ năng thực tiễn: Quá trình xây dựng ứng dụng AI giúp học sinh, sinh viên nắm vững các nguyên lý cốt lõi của AI, từ học máy đến xử lý dữ liệu lớn, phát triển khả năng giải quyết vấn đề thực tiễn – một kỹ năng rất được săn đón trên thị trường lao động.
• Tăng cường bảo mật và quyền kiểm soát dữ liệu: Khi tự xây dựng ứng dụng, các trường nghề và học sinh, sinh viên có thể kiểm soát dữ liệu tốt hơn, giảm thiểu rủi ro về quyền riêng tư và an ninh mạng, đặc biệt quan trọng với dữ liệu nhạy cảm của học sinh, sinh viên và doanh nghiệp.
• Thúc đẩy đổi mới và sự độc lập công nghệ: Việc này, giúp học sinh, sinh viên và các trường nghề đóng góp vào sự đổi mới, tạo ra các giải pháp mới và nâng cao vị thế cạnh tranh của Việt Nam, thay vì phụ thuộc vào các nền tảng thương mại.

  Mức độ tiếp cận và khả năng áp dụng hiệu quả công nghệ AI

  AI ngày càng được ứng dụng rộng rãi để cá nhân hóa trải nghiệm học tập, tăng cường sự tương tác và hiệu quả giảng dạy. Đối với học sinh, sinh viên, các công cụ AI như NotebookLM của Google, một trợ lý nghiên cứu AI được cá nhân hóa, có thể nâng cao năng suất thông qua việc tổ chức nghiên cứu, phân tích thông tin và tạo ý tưởng mới. NotebookLM hoạt động dựa trên các ghi chú và nguồn tài liệu do người dùng cung cấp, giúp tóm tắt nội dung, trả lời câu hỏi bằng ngôn ngữ tự nhiên, lưu trữ các đoạn trích quan trọng và thậm chí tạo podcast cá nhân hóa. Đặc biệt, NotebookLM hiện đang trong giai đoạn thử nghiệm và được cung cấp miễn phí, làm cho nó trở thành một lựa chọn tuyệt vời cho sinh viên và nhà nghiên cứu có ngân sách hạn hẹp.

  Tuy nhiên, việc tiếp cận công nghệ vẫn còn những thách thức, bao gồm khoảng cách kỹ thuật số (không phải tất cả học sinh, sinh viên đều có quyền truy cập vào internet hoặc thiết bị cần thiết) và sự cần thiết của việc đào tạo giáo viên bài bản để tích hợp AI vào giảng dạy một cách hiệu quả và sáng tạo.

  Khả năng áp dụng hiệu quả AI trong môi trường Giáo dục nghề nghiệp

  AI không thay thế con người mà đóng vai trò hỗ trợ đắc lực cho cả người dạy và người học.

  Đối với người học:

• Cá nhân hóa học tập: AI Agent có khả năng hiểu nhu cầu, phong cách học tập, điểm mạnh và điểm yếu của từng học sinh, sinh viên, từ đó cung cấp nội dung và phương pháp học tập phù hợp nhất

• Điều này giúp giải quyết thách thức lớn trong giáo dục về việc cung cấp trải nghiệm học tập cá nhân hóa trong bối cảnh quy mô lớp học ngày càng tăng và nguồn lực hạn chế.

• Hỗ trợ tự học: AI có thể giúp học sinh, sinh cải thiện từ vựng, ngữ pháp, phát âm và kỹ năng giao tiếp trong học ngôn ngữ. Trong các môn khoa học tự nhiên, AI hỗ trợ giải thích khái niệm, giải bài tập từng bước, và cung cấp ví dụ minh họa thực tế. Đối với các môn xã hội, AI giúp tóm tắt nội dung, phân tích tác phẩm văn học, sự kiện lịch sử, hoặc bản đồ địa lý. Ở cấp đại học và sau đại học, AI hỗ trợ tìm kiếm tài liệu, phân tích dữ liệu, kiểm tra ngữ pháp và gợi ý lập luận phản biện cho các bài nghiên cứu.

• Quản lý thời gian và định hướng nghề nghiệp: AI có thể tạo kế hoạch học tập cá nhân hóa, nhắc nhở ôn tập và điều chỉnh lịch trình dựa trên tiến độ. Đồng thời, AI giúp người học xác định sở thích, khả năng, và định hướng nghề nghiệp, kết nối các môn học với các lĩnh vực thực tế, và phân tích xu hướng lao động toàn cầu.

  Đối với người dạy:

• Giảm khối lượng công việc và nâng cao hiệu quả giảng dạy: AI giúp tự động hóa các tác vụ lặp lại như chấm điểm, tạo tài liệu học tập và quản lý thông tin. Các công cụ AI như SchoolAI giúp cá nhân hóa học tập, tạo bài giảng và tài liệu tự động, hỗ trợ chấm điểm và đánh giá, cũng như theo dõi tiến độ học tập. ChatGPT cũng có thể gợi ý đề tài viết luận, chủ đề tranh biện, dịch ngôn ngữ và lên ý tưởng sáng tạo cho bài giảng.

• Kiểm tra và đánh giá: AI hỗ trợ thiết kế bài kiểm tra với nhiều định dạng câu hỏi khác nhau, tạo bài kiểm tra từ tài liệu nguồn, và tăng cường hứng thú học sinh qua các yếu tố trò chơi hóa (gamification). Các hệ thống như Turnitin có thể phát hiện đạo văn và đánh giá nội dung do AI tạo ra

• Phát triển chuyên môn: AI có thể hỗ trợ giáo viên trong việc tìm kiếm và tổng hợp tài liệu nghiên cứu, phân tích dữ liệu nghiên cứu, và phát triển chuyên môn liên tục thông qua gợi ý khóa học và tài liệu phù hợp.

  Thách thức và nguyên tắc sử dụng AI

  Mặc dù AI mang lại nhiều lợi ích, việc triển khai và sử dụng nó trong giáo dục cũng đặt ra nhiều thách thức. Các vấn đề chính bao gồm quyền riêng tư và bảo mật dữ liệu, chất lượng và độ chính xác của nội dung do AI tạo ra (hiện tượng "hallucination"), nguy cơ quá phụ thuộc vào công nghệ làm giảm kỹ năng tư duy phản biện của học sinh, sinh viên và sự thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao về AI.

   Để khai thác tối đa tiềm năng của AI, cần tuân thủ các nguyên tắc quan trọng: 

• Bảo vệ dữ liệu cá nhân và thông tin mật: Không chia sẻ dữ liệu nhạy cảm lên các chatbot AI công cộng.

• Kiểm tra tính chính xác thông tin: Luôn đối chiếu thông tin AI cung cấp với các nguồn chính thống và kiểm tra kỹ lưỡng kết quả trước khi sử dụng.

• Minh bạch và trách nhiệm giải trình: Con người vẫn là người chịu trách nhiệm cuối cùng cho các quyết định, không phó thác quyền quyết định cho AI khi đưa ra các quyết định quan trọng

• Không để AI thay thế vai trò con người: AI chỉ là công cụ hỗ trợ, kinh nghiệm và sự sáng tạo của người dạy vẫn là yếu tố quan trọng.

• Khuyến khích tư duy phản biện: Giáo viên cần khuyến khích học sinh, sinh viên cân nhắc các vấn đề về tính chính xác của thông tin do AI cung cấp.

  Ảnh hưởng của việc xây dựng ứng dụng AI đến thị trường lao động

  Việc xây dựng ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) còn có ảnh hưởng sâu rộng đến thị trường lao động, tạo ra những thay đổi đáng kể trong cơ hội nghề nghiệp, yêu cầu kỹ năng và định hướng phát triển công nghệ trong giai đoạn hiện nay:

  Tăng cơ hội việc làm và lợi thế cạnh tranh vượt trội

  Kỹ năng xây dựng ứng dụng AI giúp học sinh, sinh viên nổi bật hơn so với những người chỉ biết sử dụng các nền tảng AI sẵn có. Thị trường lao động ngày càng tìm kiếm những người có khả năng không chỉ sử dụng mà còn xây dựng các ứng dụng AI. Lợi thế trong nhiều ngành nghề: Việc làm chủ nền tảng xây dựng ứng dụng AI, đặc biệt là AI Agent, mang lại lợi thế vượt trội cho học sinh, sinh viên trường nghề trong các ngành như công nghệ thông tin, nông nghiệp công nghệ cao và điện - điện tử.

• Trong ngành công nghệ thông tin (IT): học sinh, sinh viên có thể phát triển các kỹ năng như lập trình, phát triển phần mềm, và thiết kế hệ thống AI, ví dụ: xây dựng chatbot hỗ trợ khách hàng, hệ thống phân tích dữ liệu, hoặc các công cụ tự động hóa quy trình.

• Trong lĩnh vực nông nghiệp công nghệ cao: Học sinh, sinh viên có thể phát triển các ứng dụng AI để giám sát cây trồng, dự báo năng suất, hoặc điều khiển tự động các thiết bị nông nghiệp như hệ thống tưới tiêu thông minh.

• Trong ngành điện - điện tử, học sinh: sinh viên có thể sử dụng AI để phát triển các ứng dụng như hệ thống kiểm soát chất lượng tự động, dự đoán sự cố hỏng hóc, hoặc thiết kế các thiết bị thông minh để phát hiện lỗi trong quy trình sản xuất linh kiện điện tử.

  Phát triển kỹ năng thực tiễn được săn đón

  Học cách xây dựng ứng dụng AI giúp học sinh, sinh viên nắm vững các nguyên lý cốt lõi của AI, từ học máy (machine learning) đến xử lý dữ liệu lớn (big data). Điều này phát triển khả năng giải quyết vấn đề thực tiễn, một kỹ năng rất được săn đón trên thị trường lao động.

  Kỹ năng chuyên sâu: Các kỹ năng này bao gồm lập trình, phát triển phần mềm, và thiết kế hệ thống AI, cho phép cá nhân tạo ra các giải pháp mới đáp ứng nhu cầu cụ thể của doanh nghiệp.

  Khả năng thích ứng và duy trì giá trị lao động cao trong dài hạn

  Thị trường công nghệ thay đổi nhanh chóng, việc biết cách xây dựng ứng dụng AI giúp học sinh, sinh viên dễ dàng thích ứng với các công nghệ mới, từ đó duy trì giá trị lao động cao trong dài hạn. Người dạy và người học cần phát triển tư duy phản biện và sáng tạo để thích ứng với sự thay đổi nhanh chóng của công nghệ.

  Đóng góp vào sự đổi mới và độc lập công nghệ quốc gia

   Việc đào tạo nhân lực có khả năng xây dựng ứng dụng AI giúp Việt Nam củng cố vị thế là trung tâm công nghệ trong khu vực. Điều này thúc đẩy đổi mới, tạo ra các giải pháp mới và nâng cao vị thế cạnh tranh của Việt Nam, thay vì phụ thuộc vào các nền tảng thương mại. Việc tự xây dựng ứng dụng cũng tăng cường bảo mật và quyền kiểm soát dữ liệu, điều quan trọng với dữ liệu nhạy cảm của học sinh, sinh viên và doanh nghiệp.

   Yêu cầu cấp thiết đối với giáo dục nghề nghiệp 

   Các chương trình đào tạo giáo viên công nghệ hiện nay cần được cập nhật liên tục để trang bị cho học sinh, sinh viên kỹ năng cần thiết trong thời đại số và đáp ứng yêu cầu của thị trường lao động. Mặc dù, AI có tiềm năng to lớn, việc tích hợp AI vào chương trình đào tạo giáo viên vẫn còn hạn chế ở nhiều quốc gia, dẫn đến việc sinh viên tốt nghiệp thiếu các kỹ năng cần thiết để giảng dạy và làm việc hiệu quả trong môi trường giáo dục và lao động hiện đại.

   Tập trung xây dựng đào tạo các ngành nghề có liên quan đến AI như Nhà phát triển ứng dụng AI. Nghe thì có vẻ phức tạp nhưng một nhà phát triển ứng dụng AI cũng giống như các nhà phát triển phần mềm thông thường, chỉ khác biệt một chút là họ sẽ cố gắng tích hợp các dịch vụ AI có sẵn thông qua API để giải quyết các vấn đề thực tế. Công việc chính vẫn là tạo ra các phần mềm và cần hiểu sâu về các nghiệp vụ của dự án để tạo ứng dụng AI một cách linh hoạt. Mãng công việc này có thể không cần yêu cầu học vấn quá cao, nhưng tốt nhất vẫn là từ trình độ Cao đẳng trờ lên. Ngôn ngữ lập trình cho mảng này cũng cực kỳ đa dạng giống như phát triển phần mềm: Java, Python, javascript, C#, PHP… Hãy lấy một ví dụ cơ bản nhất là dự án phát triển ứng dụng chăm sóc khách hàng ứng dụng công nghệ AI. Nhà phát triển lúc này có thể tạo ra một website và lựa chọn kết nối đến API của OpenAI hoặc Gemini,… để trả lời các câu hỏi của khách hàng trong lúc tư vấn viên vắng mặt.

   Tóm lại, AI không chỉ là một công cụ mà là động lực thay đổi sâu sắc trong giáo dục nghề nghiệp. Việc hiểu rõ lợi ích, thách thức và các nguyên tắc sử dụng AI có trách nhiệm sẽ là chìa khóa để khai thác tối đa tiềm năng của nó, hướng tới một tương lai học tập và làm việc hiệu quả, cá nhân hóa, minh bạch hơn. Kỹ năng xây dựng ứng dụng AI trang bị cho người lao động khả năng giải quyết vấn đề thực tiễn, thích nghi với sự thay đổi của công nghệ và đóng góp vào sự phát triển công nghệ độc lập, chuẩn bị nguồn nhân lực chất lượng cao cho sự phát triển của đất nước, từ đó tạo ra nhiều cơ hội việc làm và nâng cao giá trị của họ trên thị trường lao động./.

Nguyễn Đức Thiện